Abp Muszyński o dialogu katolicko-żydowskim

Nakładem wydawnictwa „Bernardinum” ukazała się książka abp. Henryka Muszyńskiego o początkach dialogu katolicko – żydowskiego w Polsce w latach 1986 – 1994. Publikacja jest ważną relacją dialogu z judaizmem, który w Polsce ma własną specyfikę ze względu na tysiącletni związek naszego kraju z Żydami.

Monografia jest opracowaniem rzetelnym, przygotowanym z naukową starannością i z otwartością. Niezwykle cenna w tej książce jest to bezpośrednia relacja pierwszego przewodniczącego Komisji ds. Dialogu z Judaizmem, który z tytułu pełnionej funkcji pełnił rolę zwornika pomiędzy Episkopatem Polski a środowiskami żydowskimi. Autor miał dostęp do dokumentów, brał udział w ważnych spotkaniach. Miał dostęp do osób nieosiągalnych dla innych. Książka po latach ujawnia wiele ważnych faktów dotychczas nam nieznanych, np. przebieg kontaktów przewodniczącego i Komisji ze Stolicą Apostolską, z Janem Pawłem II. Książka jest ważną relacją dialogu z judaizmem. W Polsce ma on własną specyfikę ze względu na tysiącletni związek naszego kraju z Żydami. Innym, niezwykle bolesnym kontekstem jest ponura przeszłość, zgotowana Żydom przez nazistów na ziemiach polskich.

Prezentowana monografia, licząca 660 stron, jest przejrzyście zbudowana. Składa się z dwóch wprawdzie niesymetrycznych, ale wzajemnie dopełniających się części. Pierwsza część autorstwa abp. Henryka Muszyńskiego, na blisko 580 stronach opisuje Początek wspólnej drogi – prace Komisji Episkopatu ds. Dialogu z Judaizmem. Dotyczy pierwszego okresu dialogu katolicko-judaistycznego w Polsce, kładzenia podwalin pod to, by dialog z judaizmem w Polsce mógł się zacząć. Fundamenty te kładziono w szczególnie trudnych warunkach sporu o klasztor w Oświęcimiu, który przybrał zasięg światowy. Bogaty materiał dotyczący „początków drogi dialogu” został podzielony na pięć rozdziałów. Cztery pierwsze – Komisja ds. Dialogu z Judaizmem, Nauczanie, Dialog i Świadectwa to zasadnicza część dzieła, wartka narracja o przebiegu działań Komisji, wydawanych przez nią dokumentach, a co najważniejsze znakomita opowieść m.in. o tym, jak pionierzy dialogu z Żydami w Polsce, uczestnicząc w kilkunastu sympozjach międzynarodowych, organizując własne kolokwia, na wielu forach dialogu pełnili rolę orędowników sprawy polskiej w trudnym okresie bolesnego oskarżania Polski o antysemityzm i zawłaszczanie pamięci o Zagładzie; wydawali niezwykle cenne książki, zorganizowali wyjazd 22 polskich wykładowców na dwumiesięczny kurs judaizmu w Stanach Zjednoczonych, a także sprowadzili rabinów, aby wykładali judaizm w polskich seminariach. To wszystko w cieniu najtrudniejszych lat sporu o klasztor sióstr karmelitanek w Oświęcimiu. Rozdział piąty, zatytułowany Wypowiedzi i publikacje, zawiera wybór artykułów i referatów Autora pochodzących z tamtych lat, które osadzone w realiach minionego czasu najlepiej oddają emocje, jakie towarzyszyły dialogowi katolicko-żydowskiemu. Chcieliśmy je ocalić i po raz pierwszy zebrać w jednym tomie, bo są znakomitym świadkiem tamtego czasu, drogi, którą należało przejść. Część z nich to referaty wygłoszone przez Ks. Abpa, nigdy nieopublikowane.

Druga, komplementarna część książki, jest dopełnieniem pierwszej. Pokazuje, jak na fundamencie położonym we wskazanych w tytule latach udaje się do dzisiaj budować trwałe relacje i owoce. Pozwala zrozumieć, jak bardzo wysiłek ten nie był daremny, a zarazem, że zmiana świadomości i mentalności jest długotrwałym procesem, wymaga trwałego wysiłku, czasu, i to zarówno z jednej, jak i z drugiej strony. Np. Centrum Dialogu i Modlitwy, w którym się dzisiaj spotykamy, jest kapitalną ilustracją tego, jak wielki sens miały ofiary i cierpienia ze strony sióstr karmelitanek, Ojca Świętego czy ówczesnych moderatorów dialogu, by dzisiaj mogły przynieść błogosławione owoce.

Mówią o tym ci, którzy kontynuują rozpoczęte dzieło, za co należy sie im szczególna wdzięczność. W tej części zabierają głos dwaj kolejni przewodniczący Komisji ds. Dialogu z Judaizmem (abp Stanisław Gądecki i obecny tu bp Mieczysław Cisło) oraz kierownik działu edukacyjnego Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu ks. dr. Manfred Deselaers. Znalazły się w nim także wspomnienia abp. Mariana Gołębiewskiego i ks. prof. Michała Czajkowskiego ze studium judaizmu w Stanach Zjednoczonych.

Na rynku polskim ukazało się wiele publikacji nt. historii dialogu katolicko-żydowskiego, sporu o klasztor i krzyż w Auschwitz. Walor tej książki to całościowe omówienie ówczesnych wydarzeń i uwarunkowań, złożoności problemu, ale także bogata, kompletna dokumentacja, która pozwala czytelnikowi wypracować własne zdanie, czy tamten trud i entuzjazm, zabiegi i staranność w budowaniu nowych relacji z „naszymi umiłowanymi braćmi” (mówiąc za Janem Pawłem II), z ludem Pierwszego Przymierza, miały sens i jakie przyniosły owoce.

Książkę tę warto polecić nie tylko badaczom historii dialogu z judaizmem, nie tylko ludziom żywo zaangażowanym w dialog, ale chrześcijanom i Żydom w ogóle, bowiem jej przesłaniem jest ciągła potrzeba budowania braterskich międzyludzkich, międzyreligijnych relacji, postulat wzajemnego zaufania, uczenia się wrażliwości drugiego człowieka; prawdziwego dialogu, który polega na gotowości wzajemnej akceptacji, słuchania i lepszego rozumienia każdego z partnerów dialogu, tak jak on sam siebie rozumie, otwarcia się na jego odmienność i wezwanie do rozmawiania, w każdej, nawet najbardziej bolesnej sytuacji, także – jakby się mogło wydawać – z najbardziej nieprzejednaną stroną.

„Początek wspólnej drogi” mówi o potrzebie poszanowania własnych tożsamości, ale i świadomości jedynych w swoim rodzaju więzów religijnych, wypływających z wiary w jednego Boga, zakorzenionych we wspólnej tradycji biblijnej. Chrześcijanom dialog z judaizmem jest potrzebny, bo jak przypominał Jan Paweł II więź, która łączy chrześcijaństwo z judaizmem jest jedyna i niepowtarzalna – chrześcijaństwo pozostaje bowiem w relacji wewnętrznej, a nie zewnętrznej z potomstwem Abrahama. Stąd poznawanie tożsamości żydowskiej jest równocześnie pogłębieniem własnej tożsamości, głębszym poznawaniem własnych korzeni. Żydom zaś dialog z chrześcijaństwem stwarza okazję do poznania, jak myśl i tradycja żydowska rozwijały się w dalszej historii, w kulturze helleńskiej i łacińskiej.

KEP
Fot. B. Kruszyk