Archiwalia uratowane

Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie podsumowało prace badawcze i konserwatorskie dokumentów sądowych odnalezionych w 2015 roku na strychu katedry gnieźnieńskiej. Archiwalia pochodzą z XIV, XV i XVI wieku i stanowią unikatowy zbiór nie tylko w skali naszego kraju, ale i świata.

Co zawiera skarb z katedry? Znalezisko można podzielić na dwie grupy. Pierwsza mieści dokumenty wystawiane przez gnieźnieńskich oficjałów i wikariuszy generalnych oraz korespondencję kierowaną do nich. Cechą wyróżniającą tę część zbioru są licznie i dobrze zachowane pieczęcie członków episkopatu, kanoników, oficjałów i niższego kleru, w tym plebanów, przede wszystkim z terenów dawnej archidiecezji gnieźnieńskiej. Druga, liczniejsza grupa, to akta wystawione w związku z procesami sądowymi toczonymi przed konsystorzem gnieźnieńskim – zeznania świadków, apelacje itp. Poza powyższymi wśród dokumentów odnaleziono również fragmenty ksiąg wpisów, nieliczne rachunki oraz resztki inkunabułów i kodeksów rękopiśmiennych.

Archiwalia znajdowały się na poddaszu katedry gnieźnieńskiej, pod stertą gazet z czasów międzywojennych i powojennych. Odkryto je podczas prac porządkowych prowadzonych w tej części bazyliki. W pierwszej fazie prac udało się zidentyfikować 1500 dokumentów. Od początku tego roku trwały specjalistyczne prace badawcze, konserwatorskie i restauratorskie nad częścią z nich. Badania wykonali prof. Elżbieta Jabłońska i dr Tomasz Kozielc z UMK w Toruniu, a konserwacją zajęła się współpracująca z gnieźnieńskim archiwum Marzena Szczerkowska. Dzięki środkom własnym archidiecezji i dotacji udało się uratować 345 dokumentów.

„Dzięki nim poznaliśmy wiele imion i funkcji duchownych, które teraz będzie można przypisać do konkretnych kościołów. Niejednokrotnie są to osoby, które dotąd, w innych dokumentach, nie występują. Dokumenty rzuciły też nieco jaśniejsze światło na to, o co się ludzie w tamtych czasach sądzili, jak wyglądał sam proces i jakiego rodzaju pisma sobie przesyłano, a także jak wiele czasu zajmowało ich dostarczenie, przy każdym akcie prawnym bowiem znajduje się data” – tłumaczy ks. Michał Sołomieniuk, dyrektor Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie.

Koszt wykonanych prac badawczych i konserwatorskich to ponad 123 tysiące zł z czego przeszło 31 tysięcy zł wyłożyła archidiecezja gnieźnieńska, a 92 tysiące stanowiła dotacja z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Uratowane obiekty przechowywane są w magazynie Archiwum Archidiecezjalnego. Od 8 do 24 listopada kilkanaście z nich można oglądać (z komentarzem specjalisty) w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej po uprzednim zgłoszeniu takiej chęci w Archiwum.

Pozostała część „skarbu z katedry” jest sukcesywnie katalogowana i czeka na konserwację. Praca nad tą częścią – jak przyznaje Marzena Szczerkowska – będzie trudna, wiele dokumentów zachowała się bowiem jedynie we fragmentach, które trzeba najpierw oczyścić, poddać konserwacji i próbować złożyć w całość bądź dopasować do tych już uratowanych, które posiadają mniejsze bądź większe ubytki. Prace można wesprzeć poprzez udział w akcji „Mecenat Skarbów Słowa”, którą gnieźnieńskie Archiwum Archidiecezjalne prowadzi od kilku lat.

B. Kruszyk KAI
Fot. B. Kruszyk 

źródło: „Późnośredniowieczne dokumenty papierowe odnalezione w katedrze gnieźnieńskiej” A. Kozak, J. Łukaszewski „Studia Gneznensia” t. 29