GNIEZNO par. przy Bazylice Prymasowskiej pw. Wniebowzięcia NMP
62‑200 Gnieznoul. Jana Łaskiego 9
tel: 61 428 40 80
e-mail: 1gniezno1@archidiecezja.pl
fb: profil facebook
Duchowni pracujący w parafii
Proboszcz: ks. Jan KASPROWICZWikariusz: ks. Adam PIECHOWIAK
Mieszka w parafii: ks. Michał BUBACZ
Porządek Mszy św.
Niedziele: 8:00, 10:00 (suma), 12:00, 15:00, 18:00; kaplica pw. św. Floriana we wsi Obora: 9:30, kościół pw. św. Piotra i Pawła: 11:00Dni powszednie: 12:00, 18:00; kościół pw. św. Piotra i Pawła: 7:30
Rys historyczny
Pierwszym kościołem wystawionym tam, gdzie wyrasta pod niebieskie sklepienie obecna katedra, było prawdopodobnie prostokątne oratorium zbudowane już w końcu IX wieku na miejscu dawnego paleniska. Około 970 roku Mieszko I wzniósł trójkonchowy kościół na planie krzyża, który zburzono dwie dekady później. Fundatorem kolejnej świątyni, dźwigniętej pod koniec X wieku, był Bolesław Chrobry. W 999 roku złożono w niej szczątki bp. Wojciecha. Rok 1000 pozostawił trwały ślad w annałach – odbył się wówczas Zjazd Gnieźnieński. Do ziemi lechickiej przybył z pielgrzymką sam cesarz Otton III, który złożył w darze nowo erygowanej katedrze wspaniały złoty ołtarz, a Bolesław Chrobry także złoty krzyż ołtarzowy. Ten początek – opromieniony cesarskim majestatem i splendorem królewskiej potęgi – rychło legł w gruzach na skutek pożaru, który w 1018 roku strawił wszystkie elementy drewniane. Kolejny odrodzony na jego fundamentach kościół też nie przetrwał zbyt długo – spustoszył go najazd księcia czeskiego Brzetysława w 1038 roku. Wywieziono wówczas relikwie oraz wielkiej wartości przedmioty związane z kultem św. Wojciecha, m.in. sarkofag, krzyż i bogaty skarbiec.Na dawnych fundamentach X-wiecznej świątyni zaczęła powstawać kolejna budowla romańska o układzie trójnawowym, z trzema absydami i dwuwieżowym masywem, której udokumentowana w źródłach konsekracja nastąpiła w 1064 roku. Około 1175 roku, pojawiły się spiżowe drzwi, zaliczane do najwspanialszych zabytków sztuki brązowniczej XII-wiecznej Europy. Umieszczenie ich jako Porta Regia (Drzwi Królewskich) wymagało znakomitej oprawy architektonicznej i zapewne w tym czasie powstał nowy, wielki portal, z którego zachowały się fragmenty profilowanych archiwolt. W 1220 roku miała miejsce poważna katastrofa – południowa wieża katedry runęła, powodując także uszkodzenia we wnętrzu świątyni. W kolejnym stuleciu, w 1331 roku, Gniezno doświadczyło straszliwego najazdu Krzyżaków – katedra i zamek arcybiskupi zostały ograbione, a miasto puszczone z dymem. Były to ostatnie lata w dziejach katedry romańskiej, która kilkanaście lat później ustąpiła miejsca nowej budowli – gotyckiej. W 1342 roku stolicę arcybiskupią w Gnieźnie objął przybyły z Krakowa kanonik Jarosław Skotnicki, który po swoim wyborze rozpoczął gruntowną przebudowę podupadającej romańskiej świątyni. Prace prowadzone były w dwóch etapach: najpierw stawiano część prezbiterialną, później – korpus nawowy. Zakończenie prac budowlanych prawdopodobnie przypadło na rok 1390. Ostatecznie koncepcja przestrzenna katedry gnieźnieńskiej w jej gotyckim kształcie reprezentuje trójnawową bazylikę bez transeptu, z prezbiterium otoczonym ambitem (obejściem), uzupełnionym wieńcem kaplic. Zachodnią część zamykają dwie wieże. Konsekracja świątyni odbyła się u schyłku XIV wieku. W następnym stuleciu nadal trwały prace wykończeniowe: powstał skarbiec i kapitularz oraz kolejne kaplice wokół korpusu nawowego. Nową konfesję upamiętniającą grób. św. Wojciecha ufundował arcybiskup Jakub z Sienna, a wykonał Hans Brandt z Gdańska z architektonicznym baldachimem i dwiema scenami z życia św. Wojciecha oraz z inskrypcjami o działalności ewangelizacyjnej patrona i dedykacji tumby. Katedra otrzymała ponadto organy i zegar na wieży. W 1613 roku w Gnieźnie wybuchł pożar, który objął całe miasto oraz katedrę i jej otoczenie. Zniszczeniu uległy hełmy i konstrukcje drewniane obu wież, wnętrze na szczęście ocalało. Niezwłocznie po tej tragedii podjęto prace zabezpieczające przy świątyni, do 1617 roku nakryto ją nowym dachem, zaś w kolejnych latach przebudowywano kaplice. Do znacznych zmian, które zaważyły na obecnym kształcie bazyliki, przyczynił się Prymas Maciej Łubieński: wszystkie kaplice straciły swój gotycki charakter, część arkad wiodących z naw do kaplic i prezbiterium zostały ozdobione nowymi portalami. W latach osiemdziesiątych XVII wieku przed prezbiterium stanęła pozłacana konfesja, wzorowana na berninowskiej z Bazyliki św. Piotra na Watykanie. Pod konfesją, na marmurowym czarnym cokole, z dobudowanym małym ołtarzem ozdobionym srebrnym antependium, umieszczona została srebrna trumienka z relikwiami św. Wojciecha. Podsumowując XVII stulecie, można stwierdzić, że katedra nabrała nowego barokowego blasku, stając się modnym w owym czasie „theatrum” dla bogatych i pełnych przepychu nabożeństw. W sierpniu 1760 roku Gniezno ponownie nawiedził kolejny wielki pożar, który – jak poprzednio – nie oszczędził też katedry. Spłonął dach, uszkodzone zostały wieże, co doprowadziło do zawalenia się sklepień nad prezbiterium oraz znacznego ich uszkodzenia nad nawą główną. Odbudowa i naprawa zniszczeń trwała długie lata. Całe wnętrze ujednolicono zarówno pod względem architektonicznym, jak i wyposażenia, nadając mu harmonijny klasycystyczny charakter, niepozbawiony jednak cech barokowych i rokokowych. W ramach przebudowy kaplic i krucht zlikwidowano środkowe XIV-wieczne południowe wejście z romańskimi brązowymi drzwiami przeznaczając je na kaplicę św. Józefa, a romańskie spiżowe drzwi zamontowano w przemurowanym portalu kruchty południowej przy masywie wieżowym. W 1819 roku w mieście odnotowano kolejną pożogę, ale na szczęście zachłanne płomienie oszczędziły katedrę. W następnych latach nie podejmowano większych inwestycji budowlanych przy świątyni. Istotną zmianą było jedynie zdemontowanie w 1839 roku barokowej konfesji nad trumienką z relikwiami św. Wojciecha, którą przywrócono w 1866 roku za sprawą Prymasa Mieczysława Ledóchowskiego. W okresie międzywojennym na Wzgórzu Lecha prowadzone były za wiedzą kard. Augusta Hlonda i pod kierunkiem biskupa Antoniego Laubitza prace archeologiczne i aranżacyjne. Odkryto wtedy m.in. relikty romańskiej budowli z XI wieku. Stanął też pomnik Bolesława Chrobrego autorstwa Marcina Rożka, którego wierną kopię można dziś podziwiać przed bazyliką (pierwowzór zniszczyli naziści). W czasie II wojny światowej Niemcy początkowo zamknęli katedrę, a w 1944 roku zamienili na salę koncertową. Wówczas ponownie rozebrano konfesję i schowano ją w pomieszczeniach południowej wieży. Dwa dni po odejściu wojsk niemieckich, dnia 23 stycznia 1945 roku, katedra została ostrzelana z rynku pociskami z sowieckiego czołgu powodując pożar, który zniszczył hełmy wież oraz wszystkie dachy. We wnętrzu katedry zawaliło się sklepienie międzywieżowe, spłonęły organy, a w prezbiterium od pocisku zapalającego część barokowych stall z pozytywem organowym. Po zakończeniu działań wojennych po raz kolejny dostojna matka kościołów w Polsce – „Mater et Caput omnium Ecclesiarum Poloniae” – podniosła się ze zniszczeń, a regotyzacja w latach 1953-1965 przywróciła jej pierwotny wystrój, który niezmiennie zachwyca do dziś. Te prace zarówno ze strony Prymasa kard. Stefana Wyszyńskiego, jak i następnych arcypasterzy ukazują matkę polskich katedr, nekropolię arcybiskupów i Prymasów jako Pomnik Historii (8 września 1994 r.) zarówno ze względu na wartości historyczne, religijne i artystyczne oraz symbol tradycji królewskiej państwa polskiego i tradycję katedry koronacyjnej, a także miejsce kultu św. Wojciecha, apostoła i patrona Polski.
Święto patronalne:
NMP Wniebowzięta, 15.08
odpust ku czci Męczennika, pierwsza sobota i niedziela po uroczystości św. Wojciecha (23.04)
odpust na pamiątkę przeniesienia relikwii św. Wojciecha, 22.10
Inne kościoły i kaplice:
kościół pomocniczy pw. św. Ap. Piotra i Pawła na cmentarzu św. Piotra
kolegiacki kościół seminaryjny pw. św. Jerzego
kaplica pw. św. Floriana we wsi Obora
kaplica w rezydencji Prymasów Polski,
kaplica w domu biskupim bp. Krzysztofa Wętkowskiego,
kaplica w domu biskupim abp. seniora Józefa Kowalczyka,
kaplica w domu biskupim abp. seniora Henryka Muszyńskiego,
kaplica pw. św. Wojciecha, Gniezno,
kaplica Dominus Iesus Magister Apostolorum w Prymasowskim Wyższym Seminarium Duchownym
kaplica pw. Zwiastowania NMP w Prymasowskim Wyższym Seminarium Duchownym
kaplica Męczenników II wojny światowej w Prymasowskim Wyższym Seminarium Duchownym
