Mecenat Skarbów Słowa

W Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej zaprezentowano 16 grudnia najnowsze opracowanie naukowe o Złotym Kodeksie Codex Aureus Gnesnensis, który należy do najcenniejszych średniowiecznych rękopisów w Europie. Publikacja jest wydaniem fototypicznym wzbogaconym o transkrypcję i tłumaczenie oryginalnego tekstu.

Książkę zaprezentował wraz z dyrektorem gnieźnieńskiego Archiwum Archidiecezjalnego ks. Michałem Sołomieniukiem jej wydawca, redaktor naczelny „Wydawnictwa M” z Krakowa Piotr Słabek. Jak podkreślano, opracowanie jest owocem interdyscyplinarnej współpracy środowiska naukowego gnieźnieńskiego i toruńskiego, a konkretnie naukowców i konserwatorów z toruńskiego UMK z prof. dr hab. Elżbietą Jabłońską i dr Małgorzatą Pronobis-Gajdzis, które pracowały przy niedawnej konserwacji i renowacji kodeksu. Obie panie wraz z pozostałymi członkami zespołu były obecne na spotkaniu i uchyliły nieco rąbka warsztatowej tajemnicy konserwatora papierowych i pergaminowych zabytków. „To był wielki zaszczyt i wielka przyjemność pracować nad tym dziełem” – przyznała prof. Elżbieta Jabłońska.

Za zaangażowanie zarówno w badania i renowację, jak i wydanie wspomnianego opracowania dziękował wszystkim abp Wojciech Polak. „Publikacja ukazuje się w roku 1050-lecia Chrztu Polski i stanowi jedyną w swoim rodzaju pamiątkę tej rocznicy. Wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania tej monografii, a także wszystkim tym, którzy z takim zaangażowaniem, kunsztem i oddaniem pracowali przy renowacji Złotego Kodeksu Gnieźnieńskiego pragnę złożyć najserdeczniejsze podziękowania” – mówił Prymas Polski.   Wskazując dalej na ogromną historyczną wartość księgi, wspominał czasy seminaryjne, kiedy jako kleryk, wraz z kolegami, miał okazję raz jeden z daleka ją podziwiać. Później, już jako biskup, przyglądał się jej z podobnym, koniecznym takim dziełom, fizycznym dystansem. „To rzeczywiście bardzo szczególna księga, na której wyjątkowość składa się wiele czynników. Przede wszystkim zawiera w sobie Słowo Boga. Jest jednak także dziełem o wielkiej wartości artystycznej i jednocześnie, od niemal tysiąca lat, świadkiem naszych ojczystych dziejów. Jej zachowanie dla przyszłych pokoleń jest naszą powinnością” – podkreślił abp Polak.

Złoty Kodeks Gnieźnieński został wykonany najprawdopodobniej w czeskim, niewykluczone, że praskim, warsztacie miniatorskim, który ukształtował się i rozwinął w drugiej połowie XI stulecia pod wpływem ośrodka malarstwa książkowego w Ratyzbonie. Jest jednym z czterech istniejących do dziś kodeksów, tworzących jednolitą grupę, noszącą znamię tego samego skryptorium. Zawiera 24 całostronicowe iluminacje przedstawiające głównie sceny z życia i męki Chrystusa. Zdobią go również przepiękne romańskie inicjały. Nieznana jest historia przybycia rękopisu do Polski. Według jednej z hipotez był on darem Judyty – córki króla czeskiego Wratysława, poślubionej Władysławowi Hermanowi w 1079 lub 1080. Istnieje również przypuszczenie, że kodeks ufundował Bolesław Śmiały z okazji reaktywacji metropolii gnieźnieńskiej i swojej koronacji. Niewykluczone, że służył także przy kolejnych liturgiach koronacyjnych w Gnieźnie. W 2012 roku rękopis został poddany gruntownej restauracji i konserwacji. Zaprezentowane opracowanie stanowi podsumowanie dotychczasowych prac badawczych nad tym cennym zabytkiem.

Spotkanie było również okazją do podziękowania darczyńcom wspierającym ratowanie zabytkowych ksiąg przechowywanych w gnieźnieńskim Archiwum Archidiecezjalnym. W 2012 roku placówka zainaugurowała akcję „Mecenat Skarbów Słowa”, w którą włączają się zarówno osoby prywatne, jak i instytucje.  W tym roku do grona Wielkich Mecenasów Skarbów Słowa dołączyli: Fundacja Lanckorońskich, która wsparła prace konserwatorskie przy starodrukach z Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie oraz Maria Wichniewicz z Gniezna, która przekazała środki na prace identyfikacyjne przy skarbie archiwalnym z katedry gnieźnieńskiej. Podziękowano również pozostałym darczyńcom: gnieźnieńskiemu parlamentarzyście Krzysztofowi Ostrowskiemu oraz małżeństwu z USA Carol i Luigi Einaudi za wsparcie konserwacji księgi ochrzczonych z Kwieciszewa z przełomu XVIII /XIX wieku oraz Iwonie i Antoniemu Kujawom z Bydgoszczy, którzy ufundowali wystawę fotograficzną „Skarbiec kultury polskiej”. 

B. Kruszyk KAI
Fot. B. Kruszyk