Za plecami Królowej

Mało kto wie, że do 1980 roku cudowny Obraz Matki Bożej Jasnogórskiej miał swoją mało znaną drugą stronę, malowany rewers, czyli tzw. zaplecek. Malowidło przedstawia dzieje jasnogórskiego Obrazu, a jego autorem jest najprawdopodobniej o.  Izydor Krasuski, przeor Jasnej Góry w 1696 roku, który trudnił się też malarstwem.

Choć poglądy i hipotezy znawców na temat czasu i miejsca powstania obrazu dalekie są od jednomyślności, przyznaje się zgodnie, że Madonna Częstochowska reprezentuje wschodni, bizantyjski typ przedstawień maryjnych tzw. Hodegetrię – „Ta, która prowadzi”, „Ta, która wskazuje drogę”. Tą drogą jest Jezus Chrystus, na którego Maryja wskazuje prawą dłonią złożoną na piersi. To najstarszy i najbardziej rozpowszechniony typ ikonograficzny przedstawień Matki Bożej z Dzieciątkiem na ręku. Niektórzy badacze sugerują związek jasnogórskiego wizerunku z malarstwem ikonowym, inni dopatrują się w nim wpływów włoskich. Niestety ani wielokrotne analizy stylu malowidła, ani badania technologiczne przeprowadzone w czasie kolejnych konserwacji zagadki pochodzenia Czarnej Madonny nie rozwiązały. Mało kto wie, że do 1980 roku wizerunek miał też malowany rewers, czyli tzw. zaplecek. Malowidło przedstawia dzieje jasnogórskiego Obrazu, a jego autorem jest najprawdopodobniej o.  Izydor Krasuski, przeor Jasnej Góry w 1696 roku, który parał się też malarstwem. Wskazuje na niego pozostawiony podpis: I.K. Indignus Servus Pinxit, gdzie nazywa siebie niegodnym sługą. Badacze przypuszczają, że malowidło zostało przytwierdzone do Obrazu w 1682 roku, kiedy przeprowadzano jego renowację z okazji jubileuszu 300-lecia Jasnej Góry. Inne źródła podają 1705 rok. Malowidło to było szczepione z wizerunkiem Czarnej Madonny do 1980 roku, kiedy je oddzielono, poddano konserwacji i umieszczono jako osobne dzieło na specjalnym drewnianym podobraziu. W centralnym miejscu znajduje się łacińska inskrypcja, która jest kluczem do czytania całego dzieła. Napis głosi: „MENSA MARIANA POTISSIMA DOMUS NAZARAEAE SVPELLEX”, co w tłumaczeniu brzmi: „Stół Maryjny, najprzedniejszy przedmiot Domu w Nazarecie”. Nawiązuje to oczywiście do przytoczonej wyżej legendy o Ewangeliście Łukaszu. Dalej mamy na zaplecku cztery kartusze przedstawiające dzieje cudownego obrazu w Jerozolimie i  Konstantynopolu oraz na Rusi i Jasnej Górze oraz cztery weduty, czyli panoramy miast umieszczone na bordiurze: Kraków – ocalony od Turków w 1672 roku, Toruń odzyskany w rąk Szwedów oraz inne cudowne interwencje Maryi aż do obrony Jasnej Góry w 1655 roku.

B. Kruszyk
Fot. B. Kruszyk